– alleen in het positieve –
We zijn misschien niet vrij in de keuze als het om het kwaad, de leugen gaat, maar we zijn wel vrij, altijd vrij, als het om de keuze voor het goede, het eerlijke, het ware gaat.
In het kwaad, in de leugens ben je een slaaf, kun je je zelden bevrijden uit de greep die het op je heeft. Eenmaal gegrepen is het als een verslaving, je kunt niet meer stoppen met liegen, je kunt niet meer stoppen met slimmer proberen te zijn, je kunt niet stoppen met je superieur voelen, je kunt nooit meer je zelf zijn – je zit vast. 1
De verleidingen zijn groot, niet zelden te groot: ‘Ik kom er wel mee weg, dit hebben ze niet door, ik kan me altijd verschuilen achter… vul maar in. Ik kan me er altijd uitpraten als de bewijzen niet direct zijn, ik kan altijd een goede advocaat inhuren die de perfecte leugen voor me verzint, de uitweg tussen de regeltjes door.’ ‘En als ik het groots aanpak kan ik er in het gevang een boek over schrijven en de filmrechten verkopen – dat wordt smullen’.
Je ziet het overal: leugens lonen, misdaad loont, de wereld is aan de sterksten, de brutaalsten, de durfals – als je hard bent, gevoelloos, kunnen weinigen tegen je op. 2
In het groot weten we het wel en weten we zeker dat wij nooit zo zullen worden, nooit zullen meedoen, 3 maar hoe zit het bij de kleine leugens, de kleine gebaren van machtsmisbruik?
Wat is dat eigenlijk machtsmisbruik? Stiekem macht gebruiken? Slim macht gebruiken? Gebruik maken van je positie of je status, 4 je intelligentie om voor gewin en eigen belang anderen verlies of zelfs schade toe te brengen? Macht gebruiken om machtiger te worden? Macht gebruiken ter bevrediging van je zelf, je ego? Macht gebruiken om te imponeren, te intimideren, te vernietigen? Macht om je meer te voelen, het bewijs van je superioriteit? 5 Tussen haakjes, hoe kan het dat banken die zoveel macht en middelen hebben, niet op het idee komen, consumenten te redden die aan de afgrond staan?
Een bank waarbij je niet failliet kan gaan, je huis niet kan verliezen, is de bank van de toekomst en automatisch de grootste bank van Nederland, toch?
Zijn de kleine leugentjes, juist omdat ze zo klein zijn, zo moeilijk uit te roeien? Een leugentje om bestwil. ‘Ik doe niemand kwaad als ik iets achter hou.’ ‘Ik had niet eens door dat het niet klopte.’ Leugentjes die van zelf gaan, automatisch. We lijken soms wel zo geprogrammeerd.
Maar wat we vaak niet beseffen is dat als we zelf leugentjes vertellen, we de leugentjes van anderen ook door de vingers moeten zien. En al gauw wordt het: ‘een beetje liegen mag wel – iedereen doet het toch – maar het moet niet te gek worden.’ Dus een dief mag een beetje stelen maar het moet niet te gek worden. ‘Nee, daar geldt het niet’.
Zou het niet zo kunnen zijn dat, omdat wij het met z’n allen op zoveel terreinen niet zo nauw nemen, we wel moéten toestaan dat anderen ook de fout in gaan? We zijn met z’n allen partners in crime. Je bent automatisch sympathiek met iemand die dezelfde fout maakt als jij.
Moeilijk hoor.
Op deze manier gezien lijkt het echt verslavend. Je begint er aan en voor je het weet kun je niet meer terug. Je ontkent dat het een probleem is, je verdoezelt het voor je zelf en als het over eerlijkheid gaat ben je de eerste om te zeggen dat er zoveel oneerlijkheid in de wereld is. Ja, daar lijkt vrije keuze ver weg.
Bij positieve dingen lijkt het compleet anders te zijn. Je kunt vrij en gemakkelijk kiezen want er zitten geen haken en ogen aan. Je kunt niet twijfelen over wat eerlijk is. Eerlijkheid is hetzelfde in elke cultuur.
Vrije keuze lijkt alleen te bestaan als je afgekickt bent, als je slaaf af bent van leugens en leugentjes. Als je eerst voor vrijheid hebt gekozen – de naam zegt het al. 6
Voetnoten 2025:
- Egosuperioriteit lijkt met een grote opmars bezig te zijn. Je moet je superieur voelen als het gaat over asielzoekers, over immigranten, over LGBTQIA+ personen, over armoedzaaiers en iedereen waar je jezelf niet in kunt en wilt herkennen. Maar tegelijkertijd zijn we bang voor ‘alles’ en voelen we ons slachtoffer van ‘alles’. Een onmogelijke situatie. ↩︎
- De situatie in de VS waar universele waarden niet meer meetellen. Met geweld wordt de basis van de samenleving weggeslagen. ↩︎
- ‘Nooit meer’ was de overtuiging van iedereen na Wereldoorlog II. En toch heeft extreem-rechts in Nederland en vele Europese landen voet aan de grond gekregen. ↩︎
- Misbruik maken van je positie is met de MeToo beweging overal in onze samenleving geopenbaard. ↩︎
- Macht in al haar vormen is vrijwel altijd een zwaktebod, een symptoom van zwakte. De Ware Vrouw oefent geen macht uit, hoeft geen macht uit te oefenen om iets te bereiken. ↩︎
- Alleen in vrijheid heb je een vrije keuze omdat je in niets meer gehinderd wordt door je vroegere tekortkomingen. ↩︎